हरिश्चन्द्र खड्का, डिजिटल मुद्रा विश्लेषक

के तपाईँ आफ्नो क्रिप्टो वालेट सुरक्षित राख्न कोशिस गर्दै हुनुहुन्छ ? साथै, के तपाईलाई थाहा छ, हालसम्म क्रिप्टोकरेन्सी नेपालमा अवैध छ ? क्रिप्टोकरेन्सी ब्लकचेन डाटा हो, जुन विनिमयको माध्यमको रूपमा काम गर्न डिजाइन गरिएको हो। जसमा व्यक्तिगत सिक्का स्वामित्व अभिलेखहरू क्रिप्टोग्राफी प्रयोग गरेर कम्प्युटराइज्ड डाटाबेसको रूपमा अवस्थित खातामा भण्डारण गरिन्छ। यसले क्रिप्टोग्राफी लेनदेन रेकर्ड सुरक्षित गर्न र अतिरिक्त सिक्का सिर्जना गर्न, साथै सिक्का स्वामित्वको स्थानान्तरण प्रमाणित गर्न मद्दत गर्दछ।

केही क्रिप्टो योजनाहरूले क्रिप्टोकरेन्सी कायम राख्न वैधकर्ताहरू प्रयोग गर्छन्। प्रमाणको लागि, मालिकहरूले आफ्नो टोकन जमानतको रूपमा राख्छन्। जसको बदलामा, तिनीहरूले आफ्नो हिस्सेदारी रकमको अनुपातमा टोकनमा अधिकार प्राप्त गर्छन्। सामान्यतया, यी टोकन दाँतहरूले नेटवर्क शुल्कहरू, नयाँ मिन्टेड टोकनहरू, र अन्य इनाम संयन्त्रहरू मार्फत टोकनमा अतिरिक्त स्वामित्व पाउँछन्। दुर्भाग्यवश, यी सबै सुरक्षा उपायहरूको बावजुद, क्रिप्टोकरन्सी खाता ह्याकिङ बढिरहेको छ। भर्चुअल मुद्राहरू प्रायः ह्याकरहरूको लक्ष्य बन्छन् । जुन यी सम्पत्तिहरूको फाइदा लिन चाहन्छन्। यद्यपि, ह्याकरहरूको काम ट्र्याक गर्न प्रायः चुनौतीपूर्ण हुन्छ, किनभने तिनीहरूको पदचिह्न डिजिटल रूपमा हटाउन सकिन्छ। जब क्रिप्टो वालेट ह्याक हुन्छ, लगानीकर्ताहरूसँग कानुनी रूपमा कुनै स्रोतहरू हुँदैनन् किनभने भर्चुअल सिक्काहरू अझै सरकारी निकायद्वारा अनियमित छन्। तपाईंको क्रिप्टो वालेट ह्याक हुनबाट जोगाउन यहाँ केही चरणहरू सुझाएका छाै‌ँ।

आफ्नो डिजिटल वालेट सुरक्षित गर्न निम्न कुराहरुमा ध्यान दिनुहाेस्

१. कम्तीमा दुईवटा पासवर्डहरू सधैं सम्झनुहोस्
आफ्नो खाताहरूमा पासवर्डहरू पुनः प्रयोग नगर्नुहोस्। विशेष गरी क्रिप्टोकरन्सी खाताहरूमा, किनकि यो ह्याकरहरूको लागि मुख्य लक्ष्य हो। क्रिप्टो करेन्सी एक नविन मुद्रा प्रविधि हो, जुन द्रुत रूपमा विकसित हुँदैछ। तपाईंको क्रिप्टो वालेट सुरक्षित गर्ने सबैभन्दा सजिलो तरिका प्रयास गरिएको र साँचो सुरक्षा रणनीतिहरू हो।

२. सधैं जानकार क्रिप्टोकरेन्सी वालेटहरू, एक्सचेन्जहरू, ब्रोकरेजहरू, र एपहरूमा काम गर्नुहोस्ः
सबैभन्दा पहिले, तपाईंले प्रत्येक प्लेटफर्मको सुरक्षा सुविधाहरूमा उनीहरूको डेटा कसरी सुरक्षित गरिनेछ भनेर जान्नको लागि होसियार अनुसन्धान गर्नुपर्छ। संस्थाहरूले मल्टिफ्याक्टर प्रमाणीकरण, सुरक्षा प्रणाली इन्क्रिप्शन आवश्यक पर्ने जस्ता उत्कृष्ट सुरक्षा अभ्यासहरू समावेश गर्नुपर्छ। साथै क्रिप्टोकरेन्सी भण्डारण गर्दा अफलाइन राखिएका एयरग्याप गरिएका उपकरणहरू प्रयोग गर्ने।

३. मोबाइल ह्याकरबाट आफूलाई सुरक्षित राख्नुहोस्ः
अधिकांश मानिसहरूले क्रिप्टो वालेटहरू व्यवस्थापन गर्न मोबाइल एपहरू प्रयोग गर्छन्। जे होस्, यी वस्तुहरू मूल्यमा बढ्छन्, मालिसियस ह्याकरहरू मोबाइल फिसिङ अभियानहरूको साथ लगानीकर्ताहरूलाई लक्षित गर्न उत्प्रेरित हुन्छन् तपाईंको प्रमाणहरू सिट गर्न। यी आक्रमणहरू पाठ, सामाजिक मिडिया, तेस्रो पक्ष सन्देश अनुप्रयोगहरू, वा इमेल जस्ता मोबाइल उपकरणहरूमा जहाँबाट पनि आउन सक्छन्। यसबाहेक, त्यहाँ दुर्भावनापूर्ण मोबाइल एपहरू छन् जुन तपाईंको किस्ट्रोक लग गर्न वा तपाईंको स्क्रिनमा गतिविधिहरू हेर्न लुकेको क्षमता छ।

४. तपाईको क्रिप्टो वालेट लेनदेन कसरी प्रयोग गरिन्छ भनेर सधैं ट्र्याकको जानकारी राख्नुहोस्
तपाईको वालेटमा साइबर लचिलोपन को मूल सिद्धान्तहरू लागू गर्न नबिर्सनुहोस्। क्रिप्टो वालेट भनेको डाटा र कोडको एउटा टुक्रा हो जसले तपाईं र अरूको लागि राम्रो मूल्य राख्छ। तर तपाईंको लेनदेन कसरी प्रयोग गरिन्छ भन्ने बारे सचेत रहनुहोस्। यदि तपाइँ लेनदेनको लागि प्रयोग गर्दै हुनुहुन्छ र भौतिक सुरक्षा छ भने प्रणाली र नेटवर्कहरू सम्झौता गरिएको छैन भनेर सुनिश्चित गर्नुहोस्।

५. आफ्नो गोप्य पासवर्ड कहिल्यै शेयर नगर्नुहोस्
तपाईंको गोप्य कुञ्जी डिजिटल सिक्का पठाउने वा प्राप्त गर्ने व्यक्ति वालेटको मालिक हो भनी प्रमाणित गर्न प्रयोग गरिन्छ। तपाईंले यो गोप्य वा निजी कुञ्जी कहिल्यै साझा गर्नु हुँदैन। यद्यपि, ती सुरक्षित राख्ने सबैभन्दा सुरक्षित तरिका कोल्ड स्टोरेज प्रयोग गर्नु हो। यसको मतलब तपाईको कुञ्जी प्रिन्ट गर्नु र सबै डिजिटल ट्रेसहरू हटाउनु हो। साथै, तपाइँको निजी कुञ्जी रिकभर गर्ने सुरक्षित विधि भनेको सिड प्रयोग गर्नु हो। यसमा प्रयोग भएको एउटा पासवर्ड पुनः प्रयोग हुँदैनन्, जसबाट प्रयोगकर्ताले लाभ उठाउन सक्छ।

नेपालमा क्रिप्टोकरेन्सी गैरकानुनी भएपनि विश्वभर क्रिप्टो मुद्राको लोकप्रियता र प्रयोग गुणात्मक रुपमा बढ्दै गएको छ । नेपालमा पनि क्रिप्टोकरेन्सीलाई वित्तीय टेन्डरको रुपमा मान्यता दिनुपर्ने बहस उठिरहेको छ । क्रिप्टोकरेन्सी मुद्राको नयाँ विकेन्द्रीकृत रूप हो, जसले संसारलाई विकेन्द्रीकृत मुद्र्रा विनिमय प्रणलीको अभ्यासमा लगिरहको छ । तर, नेपाल राष्ट्र बैंकको ऐन र विदेशी विनिमय नियमन ऐन २०१९ अनुसार क्रिप्टोकरेन्सीलाई गैरकानुनी रूपमा वित्तीय टेन्डर घोषणा गरेको छ । साथै, केन्द्रीय अनुसन्धान ब्यूरोले २०१९ मा बिटक्वाइन माइनिङ सञ्चालन गरेको आरोपमा दुई जनालाई पक्राउसमेत गरेको थियो। नेपालमा अझै पनि क्रिप्टोकरेन्सी अनुगमन गर्ने उन्नत प्रविधिको अभाव छ। त्यसैले क्रिप्टोकरेन्सीको अधिकांश कारोबार नेपालमा नियमन गर्नसम्भव छैन । किनभने यो करेन्सीको प्रविधिनै र मूल आधर नै विश्वव्यापी छ, जसलाई कुनै एक मुलुकले नियन्त्रण गर्न सक्दैन । त्यसैले नेपालमा क्रिप्टोकरेन्सी ऐनलाई पनि मानिएको छैन।